दसवीं हिन्दी अभ्यास शीट -57

 दसवीं हिन्दी अभ्यास शीट -57

1) निम्नलिखित में संधि-विच्छेद/संधि कीजिए :

संधि                         संधि-विच्छेद

·         चरणामृत                  चरण+अमृत

·         पुस्तकालय               पुस्तक+आलय

·         मुनीश                      मुनि+ईश

·         लघूत्तर                     लघु+उत्तर

·         दशमेश                    दशम+ईश

·         यथेष्ट                        यथा+इष्ट 

·         लोकोक्ति                 लोक+उक्ति

·         पर्यावरण                  परि+आवरण

·         उपर्युक्त                   उपरि+उक्त

·         इत्यादि                    इति+आदि  

संधि-विच्छेद                       संधि

·         प्रति + एक                         प्रत्येक

·         गज + आनन                      गजानन

·         सु  + अच्छ                         स्वच्छ

·         वन  + ओषधि                    वनौषधि

·         यदि + अपि                        यद्यपि

·         शिष्ट + आचार                    शिष्टाचार

·         गुरु  + आगमन                  गुर्वागमन

·         सूर्य + उदय                       सूर्योदय

·         अति  + अंत                       अत्यंत

·         मत  + एक्य                       मतैक्य

 

2) निम्नलिखित पदों में समास / समास विग्रह कीजिए : -

विग्रह                              समास

·         मन से गढ़ंत                    मनगढ़ंत

·         जेब के लिए खर्च             जेबखर्च

·         धर्म से भ्रष्ट                      धर्मभ्रष्ट

·         कर्तव्य में निष्ठा                कर्तव्यनिष्ठा

·         देश के लिए प्रेम              देशप्रेम

·         लाखों का पति                लखपति

·         आराम के लिए कुर्सी       आरामकुर्सी

·         सबको प्रिय                     सर्वप्रिय

·         परीक्षा के लिए केन्द्र         परीक्षाकेन्द्र

·         पाप से मुक्त                    पापमुक्त

समास                        विग्रह

बाढ़-पीड़ित                बाढ़ से पीडित

युद्ध-अभ्यास              युद्ध के लिए अभ्यास

भुखमरा                    भूख से मरा

जन्मरोगी                   जन्म से रोगी

भारतरत्न                   भारत का रत्न

राजकुमारी                राजा की कुमारी

आँखों-देखी               आँखों से देखी

मृत्यु-दंड                  मृत्यु का दंड

नगरवास                   नगर में वास

पैदलपथ                    पैदल चलने के लिए पथ

 

3) निम्नलिखित शब्दों की भाववाचक संज्ञा बनाइए :-

शब्द                       भाववाचक संज्ञा

·         मित्र                        मित्रता

·         ठग                         ठगी

·         युवक                      यौवन

·         नारी                       नारीत्व

·         आलसी                   आलस्य

·         संतुष्ट                       संतुष्टि

·         राष्ट्रीय                      राष्ट्रीयता

·         लिखना                    लिखावट

·         बच्चा                        बचपन

·         शिक्षक                    शिक्षा

·         माता                       मातृत्व

·         हँसना                     हँसी

·         सफ़ेद                     सफ़ेदी

·         अरुण                     अरुणिमा

·         दीन                        दीनता

शब्द                       भाववाचक संज्ञा

·         चिकित्सक               चिकित्सा

·         पराया                      परायापन

·         भक्त                        भक्ति

·         ईमानदार                  ईमानदारी

·         कमाना                      कमाई

·         पूजना                        पूजा

·         समीप                        समीपता

·         सुंदर                          सुंदरता

·         बंधु                            बंधुत्व

·         फिसलना                   फिसलन

·         गिरना                        गिरावट

·         शुद्ध                           शुद्धता

·         मानव                         मानवता

·         बनाना                        बनावट

·         खोजना                       खोज